APHRODITE

Botticelli, Venüs'ün Doğuşu

Doğuşu: Aşk ve güzellik tanrıçası Aphrodite'nin doğuşu üzerine iki ayrı kaynağımız vardır. Biri Hesiodos, diğeri Homeros. Hesiodos Thegonia'da bu tanrıçanın denizin köpüklü dalgalarından doğduğunu anlatır. (Yunanca Aphros Köpük demektir) Uronos Gaia'dan doğan çocuklarını doğar doğmaz toprağın bağrına soktuğu için toprak ana şişmekte ve korkunç sancılar çekmektedir. Bu yüzden oğlu Kronos'a  bir tırpan verir ve Kronos'da babasının hayalarını bu tırpan ile keser ve denize atar. Denize dökülen spremlerden Aphrodite doğar. Tanrıçanın Kıbrıs kıyılarında doğduğuna inanılır. 

Homeros'a göre Aphrodite Zeus ile Okeanos'un kızı Dione'den doğmadır.

Kişiliği: Altın Aphrodite der Homeros bu tanrıçaya, daha başka sıfatlarla niteler onu şairler. Bu güzeller güzeli tanrıça işveli, cilveli ve gönül alıcıdır. Homeros bunun sırrını tanrıçanın ak köpüklerden olma bedeninde taşıdığı bir büyülü memelikte görür. Zeus'un aklını çelmeyi isteyen Hera ödünç ister bu memeliği.

Sevgiyi, sevişmeyi simgeleyen bu tanrıça bu büyüyü kendi kendine değil çevresini saran başka tanrısal varlıkların aracılığıyla gerçekleştirir. Eros bazı efsanelere göre onun oğludur, ama Thegonia'da Eros Aphrodite'den çok önce doğmuş evrensel bir güçtür, sonradan katılır Aphrodite'nin alayına.

Güzelliği, zerafeti ve bereketi simgeleyen Kharit'ler, Hora'lar ve düğün alaylarının başında giden Hymenasios da Aphrodite'nin çevresindeki tanrılardır. Ne var ki tanrıçasının kişiliği biraz belirsiz olarak canlandırılmaktadır. Ares ile birlikteliğinden Phobos (bozgun), Deimos (Korku) ve Harmonia doğar. Ahenk anlamına gelen Harmonia'nın yanında bozgun ve korku Aphrodite'in kişiliğindeki olumlu ve olumsuz yanları gösterir.

Efsaneleri: Kişiliği ile tanrılar arasında önemli bir yer tutan Aphrodite'nin efsaneleri azdır. Aphrodite topal tanrı Hephaistos ile evlidir, nasıl ve nedeni belli değildir. Ama şairler onun çirkin kocasını aldatmasını ballandıra ballandıra anlatırlar. Bu öykülerin başında Homeros'un Odysseia'sındaki serüven gelir. Bu serüveni kör ozan Demodokos anlatır. Ares ile Aphrodite'nin seviştiklerini güneş tanrısı Helios görür ve Hephaistos'a haber verir. Demirci tanrı Hephaistos da kırılmaz bir büyülü ağ örer ve yatağın altına yerleştirir. Hephaistos onlara fırsat yaratmak için Lemnos adasına gittiğini söyler. İki sevgili sevişince bu ağın içinde hapis kalırlar. Onları yakalayan Hephaistos acı acı bağırır diğer tanrılar ise kahkalarına hakim olamazlar.

Aphrodite'nin başka sevgilileri de olur. Bunlardan biri Adonis, öbürü Troya kral soyundan Aineias'ın babası Ankhises'tir.

Aphrodite'nin öfkeleri ve öç almaları korkunçtur: Şafak tanırçası Eos'a, Phaidra ve Pasiphae'ya belalı aşklar esinler, kendilerine yeterince tapmayan Lemnos kadınlarına ceza olarak kocalarının bile dayanamadığı koku verir, Kinyras'ın kızlarını kendilerini yabancıya satmaya zorlar. Üç güzeller yarışmasında oynadığı rol ve Paris ile Helena'nın başına getirdiği belalar dillere destan olur. Eros ve Psykhe efsanesinde adı geçer. Kişiliği Helenistik çağdan sonra Rönesans sanatına da bitmez tükenmez bir konu olmuştur.

Kuşlardan güvercin ve serçe, çiçeklerden gül ve mersin tanrıçaya adanmıştır.

Antik çağın ünlü Knidos Afroditi

 heykelinin Rönesans dönemi kopyası

ANKHISES

Aeneas Bearing Anchises from Troy, by Carle van Loo, 1729 (Louvre).

Troya kral soyundan olan Asrakos'un oğlu Ankhises tanrıça Aphrodite ile sevişmiş ve Aineias'ın babası olmuştur. Homerik denilen övgülerden Aphrodite'ye ayrılmış olanı, bu sevişmeyi en ufak detayına kadar anlatır. Tanrıça Ankhises'i Ida dağı yamacında sığırları otlatırken görür ve ona tutulur. Phyrigialı bir kız kılığına girerek dağa iner. Prens de bu kıza vurulur. Aphrodite ona şöyle der:

Bir oğlun doğacak, Troya'lılara kral olacaktır o

Ve çocuklarına çocuklar doğacaktır sonsuza dek... 

Tanrıça doğuracağı çocuğu büyütmek için nymphlara vereceğini, onu beş yaşında babasına tanıtacağını ve çocuğun kimin olduğu sorulursa Aphrodite'in olduğunu kimseye söylememesini, yoksa Zeus'un çok kızacağını söylerek, Ankhises'i bırakır.

Bir efsaneye göre Ankhises tanrıçanın sözünü tutmaz, fazlaca içtiği bir gün Aphrodite ile seviştiğini söyler ve bununla övünür. Zeus cezalandırır ve topal kalır. Bu yüzden Troya'dan kaçarlarken Aineias'ın onu sırtına almasının nedeninin bu olduğu söylenir.



AKHATES

Dosso Dossi "Aeneas and Achates on the Libyan Coast" 1510

Aineias'ın kara gün dostu. Troya yangınından kaçan Aineias'ın yanından ayrılmamış onunla birlikte İtalya'ya kadar gitmiş bütün serüvenlerini paylaşmıştır. Latince "Fidus Achtes" diye anılan adı, sadık, vefalı dost anlamına gelen bir deyim olmuştur.

AINEIAS - AENEAS

"Aineias'ın Troya'dan Ayrılışı" Federico Fiori Barocci 1598

Tanrıça Aphrodite ile Troya'lı prens Ankhises'in oğlu Aineias Homeros'un İlyada destanında önemli bir rol oynamak ile kalmamış klasik Latin şairlerin en büyüğü olan Vergilius'a da esin kaynağı olmuştur. Aeneas destanı Troya'lı yiğidin Troya yangınından sonra Anadolu'dan göçmesi ve İtalya'ya yerleşerek Roma şehrine temel olacak yeni bir yurt kurmasını anlatır.

Ankhises ile Priamos ve Hektor ile Aineias aynı kuşaktan amcaoğullarıdır. Ama Aineias'ın Priamos oğullarından üstünlüğü bir tanrıça oğlu olmasından gelir.

Babası gibi Aineias da çocukluğunu ve gençliğini İda dağının eteklerinde yaşamıştır. Troya savaşından Priamos oğullarından geri kalmaz, Hektor'la denk gider, kimi zaman Hektor'u bile aşıp ona öğüt vermek durumuna gelir. Akha'ların en güçlü savaşçıları ile karşılaşır ve her seferinde bir tanrı onu korur, kurtarır.

Troya yıkımından sonra ki olaylar Aeneas destanında anlatılır. İlyada sonrası efsanelerin çoğu bu destanda anlatılmıştır. Tahta atın şehre alınması, Laokoon faciası. Aineias'ın babası Ankhises'i omuzlarına alarak ve oğlu Askanios'un elinden tutarak İda dağına kaçar. Troya'nın kutsal heykelerinden Palladion'u da yüklerek yola koyulur, karısı Kerusa arkalarından gelirken birden ana tanrıça Kybele tarafından kaçırılır.

Aineias'ın yolculuğu Trakya, Girit ve kuzeybatı Yunanistan kıyılarından Sicilya'ya geçişler başlar, Ankhises orada ölür, sonra korkunç bir fırtına Aineias'ı Libya kıyılarına atar. Kartaca Kraliçesi Dido epizodu Aineias'ın o güne kadar yaşadığı serüvenleri anlatmasına fırsat verir. Aineias'a gönlünü kaptıran Dido onu Afrika'da alıkoymak istediği halde tanrılar Aineias'a bir önce yeni Troya'yı kurmak görevine dönmesini buyururlar.

"Aineias'ın Kartaca'dan ayrılışı" Claude Lorrain 1676

Yiğit arkaşdaşarıyla birlikte yola koyulur. Dido canına kıyar. Güney İtalya'da Cumae şehrine varırlar. Burada yeraltı ülkesine açılan Avernus gölü vardır. Cumae'nin tanrı sözcüsü Sibylla Aineias'ı ölüler ülkesine götürür. Burada Aineias babası ile görüşür ve kendisini bekleyen parlak kaderi ondan öğrenir. Daha sonra yeryüzüne dönen Aineias İtalya kıyılarını kuzey batı yönünde izleyerek Tiber nehri ağzına varır. Oranın yerlileri Rutul'larla savaşa girer. Destan Aineias'ın zaferi ile sona erer.

On iki bölümler destan Vergilius tarafından tamamlanamamıştır. Vergilius bitiremediği için de yakılmasıını istemiştir.